Jafndægur

 

Með orðinu jafndægur er átt er við þá stund þegar sól er beint yfir miðbaug jarðar, sem í fornu máli hét jafndægrishringur, og dagur og nótt eru jafnlöng um alla jörðina. Notuð eru orðin og orðasamböndin vorjafndægur, vorjafndægri, jafndægur á vori og jafndægri á vori og eru þau á tímabilinu frá 19.-21. mars en haustjafndægur, haustjafndægri, jafndægur á hausti eða jafndægri á hausti eru á bilinu 21.-24. september.

Í Skáldskaparmálum Snorra-Eddu segir um vorið að það sé frá jafndægri til fardaga en þá taki við sumar til jafndægris á hausti. Vorið nær því frá því í mars og fram að fimmtudegi í 7. viku sumars sem er á bilinu frá 31. maí til 6. júní. Ýmis dæmi um jafndægur er að finna í ritmálssafni Orðabókarinnar. Eitt þeirra er úr ritinu Veðurfræði eftir Jón Eyþórsson (bls. 13):

• Um vetrarsólhvörf á norðurhveli veit norðurskautið undan sól, en suðurhvelið að. Hálfu ári síðar er þetta öfugt, þá höfum vér miðsumar. Mitt á milli er jafndægur á vor og haust.

Orðið jafndægur er til í skyldum málum. Í dönsku er t.d. talað um jævndøgn. Í latínu var talað um aeqvinoctium af aeqvus 'jafn' og -noctium sem leitt er af nox 'nótt'. Í hinu forna Rómaríki var því miðað við nóttina en hér í norðri við daginn.

Heimildir

• Ritmálsskrá OH
• Árni Björnsson. Saga daganna. Mál og menning, Reykjavík 1993.
• Jón Eyþórsson. Veðurfræði. Reykjavík 1955.
  

Kvöldroði

Gömul trú er að morgunroðinn væti en kvöldroðinn bæti og er þá þurrkur talinn til bóta.

Erfitt er að leggja mat á hversu marktæk þessi regla er. Við hefðbundnar veðurathuganir er roði á himni ekki skráður, svo að leita þyrfti annarra heimilda eða gera sérstakar athuganir um nokkra hríð. Hugsanlega mætti meta líkur á roða á himni frá gervihnattamyndum af skýjum, en það væri viðamikið verk og óhjákvæmileg óvissa í niðurstöðum.

Forsenda þess að morgun- eða kvöldroði sjáist er að sól sé ekki hulin skýjum. Morgunroði sést semsagt ef léttskýjað er í austri og til að kvöldroði verði þarf að vera léttskýjað í vestri. Ef sólin skín upp undir ský sem eru nærri þeim sem horfir getur roðinn orðið mjög mikill.

Nú hagar svo til að skýja- og úrkomukerfi koma oftast að Íslandi úr suðvestri og berast til norðausturs. Má því túlka kvöldroðann á þann veg að ekkert slíkt kerfi sé um það bil að koma upp að landinu og því ekki yfirvofandi úrkoma. Skýjabakki sem eykur á morgunroða gæti verið undanfari rigningar sem er að berast úr vestri eða suðvestri, en ef svo er fengjust um það betri upplýsingar með því einu að líta til vesturs og athuga hversu þungbúið væri í þeirri átt.

Ljóst er að þessi aðferð við veðurspár á misvel við eftir landshlutum á Íslandi. Suðvestanlands fylgir úrkoma oftast skýja- og úrkomukerfum sem koma úr suðvestri, en það á síður við norðaustanlands. Margir aðrir annmarkar eru á að beita roðareglum við veðurspár. Má þar til dæmis nefna að skýjakerfi geta borist hraðar en svo að til þeirra sjáist að kvöldi þótt hann nái að þykkna upp yfir nóttina og rigni með morgninum. Þá fellur hluti úrkomu á Íslandi úr skúraskýjum sem ekki tengjast stórum skýja- og úrkomukerfum, heldur myndast á svipuðum slóðum og úrkoman fellur. Það á til dæmis við um síðdegisskúrir á sumardögum, en þar fer einmitt úrkoma sem olli áhyggjum hjá stórum hluta þeirra kynslóða sem studdust helst við veðurboða í stíl við morgun- og kvöldroða.

http://www.visindavefur.hi.is/svar.php?id=1008

 

 

Grenitrésnes

 

 Heyrði í útvarpinu í dag að einhver var að velta fyrir sér nafninu "Grenitrésnes á Hallsteinsnesi"

 Landnámabók:II.hluti (44.kafli)

Hallsteinn son Þórólfs Mostrarskeggs nam Þorskafjörð og bjó á Hallsteinsnesi; hann blótaði þar til þess, að Þór sendi honum öndvegissúlur. Eftir það kom tré á land hans, það er var sextigi og þriggja álna og tveggja faðma digurt; það var haft til öndvegissúlna, og eru þar af görvar öndvegissúlur nær á hverjum bæ um þverfjörðuna. Þar heitir nú Grenitrésnes, er tréð kom á land.

Lausnarsteinn

Þennan stein (lausnarsteinn) fann Gísli Guðmundsson (f. um 1860 d. um 1940) á fjallinu fyrir ofan Hvestu í Arnarfirði.

Hann mun hafa verið um fermingu þegar hann fann steininn.

 

Í Þjóðsögum Jóns Árnasonar er sagt frá ýmsum náttúrusteinum, en svo nefnast einu nafni þeir steinar sem búa yfir töframætti. Þar er meðal annars sagt frá lausnarsteininum. Helsti kostur lausnarsteinsins er að hann leysir konu „sem á gólfi liggur vel og skjótt frá fóstri sínu, og þarf þá ekki annað en annaðhvort leggja hann á kvið hennar eða henni er gefið vatn, aðrir segja volgt franskvín hvítt að drekka, sem steinninn hefur legið í eða verið skafinn í”.

Lausnarsteinninn er því mikið þing, en það er ekki hlaupið að því að koma höndum yfir hann. Til að komast yfir lausnarstein þarf maður að fara í arnarhreiður á Vítusmessunótt, sem er 15. júní, og múlbinda ungana sem þar eru ófleygir. Þegar assan finnur ungana þannig stadda dregur hún allskonar náttúrusteina í hreiðrið sem hún heldur að geti létt múlnum af ungunum. Loks kemur hún með lausnarsteininn, sem hún ber að nefi unganna og losnar þá um múlinn. En nú þarf að hafa skjótar hendur, því ef maður nær ekki steininum á þessu augnabliki þá fer assan aftur með hann á fertugt djúp og sekkur honum þar niður á botn. En komist maður yfir lausnarstein, þarf að gæta hans vel svo hann varðveiti náttúru sína. Steininn skal geyma í hveiti og vefja hann í óbornu hvítu lérefti eða líknarbelg.

Jón Árnason segir enn fremur frá því að steinarnir hafi verið tvenns konar. „Sumir hafa ætlað, að steinar þessir væru aðrir hvatir en hinir blauðir, og ungi hinir blauðu aftur öðrum út af sér.” Úr hverju lausnarsteinninn er kemur ekki fram í þjóðsögunum, en Jón Árnason tilgreinir að Eggert Ólafsson hafi talið að það sem kallað hafi verið lausnarsteinn sé alls ekki steinn heldur “ávöxtur eða hnot af tré (Mimosa scandens) sem rekur hér og hvar upp með öðrum rekavið á Vesturlandi”.

Heimild:
Náttúrusögur, úrval úr þjóðsögum Jóns Árnasonar, Óskar Halldórsson sá um útgáfuna, Reykjavík 1975.

Laugardagsbíltúrinn

Fórum smá bíltúr í dag, veðrið var nú til þess. Byrjuðum á að fara hafnarrúntinn þar sem við rákumst á sel sem lá á flotbryggjunni. Höfum svolítið velt vöngum yfir tegundinni, höllumst helst að því að þetta sé kampselur. Síðan lá leiðin inn í fjörð þar sem við sáum að tjaldurinn var kominn, þá var allstaðar fullt af tófusporum. Að lokum keyrðum við upp á Wembley (gamla íþróttavöllinn). Í leiðinni stoppuðum við hjá minnismerkinu um Guðrúnu Valdadóttur. Læt fylgja með nokkrar myndir.

Fleiri myndir í albúmi til vinstri sem ég kann ekkert á, en einhvern veginn klúðraði ég þeim inn

Formúla1

 

 Það lá nú bara við að ég legðist í þunglyndi í gærvöldi, málið var að ég ætlaði að horfa á formúluþáttinn á Sýn, en ég er með ADSL tengingu og einhvern lykil. Ég búin að koma mér vel fyrir við sjónvarpið en þá er bara allt "lok lok og læs og allt í stáli" Ég var bara eiginlega andvaka í nótt út af þessu. Í morgun fór ég að leita mér upplýsinga á Netinu og mikið létti mér þegar ég fann þessa klausu  

"Öll dagskrá Sýnar er í læstri dagskrá, nema tímatakan og kappaksturinn".

Patrekur og Patrekur

Heilagur Patrekur verndardýrlingur Írlands og Patrekur helgi biskup í Suðureyjum (sem Patreksfjörður er skírður eftir) eru ekki sami maðurinn

 

 Heilagur Patrekur

stutt æviágrip

Heilagur Patrekur (um 390-461?) var fæddur á Bretlandi sonur bæjarráðsmanns (decurio) sem einnig var djákni en afi hans var prestur. Írskir sjóræningjar rændu Patreki á unglingsárum hans og var honum haldið í ánauð á Írlandi í 6 ár. Þar "kom Guðs kærleikur og guðsótti í mig í auknum mæli og trú mín styrktist", segir hann "og andi minn varð fyrir slíkum áhrifum að á einum degi gat ég sagt allt að hundrað bænir og þær voru næstum jafnmargar að nóttu til". Þetta var í mótsögn við fyrri lífshætti hans þegar hann "þekkti ekki hinn sanna Guð" og hlýddi ekki prestum sem "létu sér annt um sáluhjálp okkar". Eftir 6 ára dvöl á Írlandi tókst honum að flýja. Eftir miklar hrakningar náði hann á æskuslóðir sínar og var þá gjör-breyttur maður. Patrekur hóf nám til prests og er greinilegt að hann las Biblíuna vel og vandlega. Hann hlaut þó ekki æðri menntun og gætir þess í skrifum hans. Hann telur sjálfur að stíll sinn sé fábrotinn og að sig skorti glæsileika í orðsins list.

Margir æviritara heilags Patreks telja að hann hafi á þessum árum farið til Gallíu og jafnvel til Rómar. En Írland átti hug hans allan. Hann fór þangað öðru sinni í kringum árið 435 til að sinna trúboðsmálum. Selestínus I páfi hafði áður sent til Írlands heilagan Palladíus og gert hann að biskupi þar. Það trúboð stóð einungis yfir í eitt ár og er Patrekur kom til Írlands var hann skipaður þar biskup þrátt fyrir andstöðu á Bretlandi. Honum er öðrum fremur þakkað að Írar tóku kristna trú. Skrif hans er hér birtast á íslensku eru dýrmæt arfleifð kirkjunnar á Bretlandseyjum og gefa góða lýsingu á hugar-heimi þess tíma sem og góða mynd af dýrlingnum sjálfum. Leikur enginn vafi á því að bæði bréfin eru skrifuð af Patreki.

Þótt talið sé að írskir einsetumunkar, papar, hafi sest að hér fyrstir manna er ekki vitað til þess að kirkjur á Íslandi hafi borðið nafn Patreks. En eins og ýmis örnefni bera með sér er ljóst að írskra áhrifa gætti við upphaf byggðar í landinu og kemur nafn dýrlingsins óneitanlega upp í hugann þegar minnst er á Patreksfjörð.

Eitt af táknum heilags Patreks er músasmárinn - "Trifolium dubium". Er sagt að á páskasunnudag árið 433 hafi dýrlingurinn varið trúna frammi fyrir Leoghaire konungi og tekist að snúa bróður konungs og hirðskáldi hans til kristinnar trúar. Þegar kom að því að segja frá heilagri þrenningu tíndi Patrekur upp músasmára og notaði hann til að útskýra kenninguna. Benti hann á að þótt smárinn hefði þrjú blöð var stilkur hans engu að síður einn.

Heilagur Patrekur er verndardýrlingur Írlands og er hann hafður í hávegum þar í landi sem og í öðrum löndum þar sem írskir innflytjendur hafa sett sitt mark á þjóðlífið. Messudagur dýrlingsins er 17. mars.

 Landnámabók (Sturlubók) 

Örlygur hét son Hrapps Bjarnarsonar bunu; hann var að fóstri með hinum (helga) Patreki byskupi í Suðureyjum. (Hann) fýstist að fara til Íslands og bað, að byskup sæi um með honum. Byskup lét hann hafa með sér kirkjuvið og járnklukku og plenárium og mold vígða, er hann skyldi leggja undir hornstafina. Byskup bað hann þar land nema, er hann sæi fjöll tvö af hafi, og byggja undir hinu syðra fjallinu, og skyldi dalur í hvorutveggja fjallinu; hann skyldi þar taka sér bústað og láta þar kirkju gera og eigna hinum helga Kolumba.

Með Örlygi var á skipi maður sá, er Kollur hét, fóstbróðir hans, annar Þórólfur spör, þriðji Þorbjörn tálkni og bróðir hans, Þorbjörn skúma; þeir voru synir Böðvars blöðruskalla.

Þeir Örlygur létu í haf og fengu útivist harða og vissu eigi, hvar þeir fóru; þá hét Örlygur á Patrek byskup til landtöku sér, að hann skyldi af hans nafni gefa örnefni, þar sem hann tæki land. Þeir voru þaðan frá litla hríð úti, áður þeir sáu land, og voru komnir vestur um landið. Þeir tóku þar, sem heitir Örlygshöfn, en fjörðinn inn frá kölluðu þeir Patreksfjörð. Þar voru þeir um vetur, en um vorið bjó Örlygur skip sitt; en hásetar hans námu þar sumir land, sem enn mun sagt verða.

Örlygur sigldi vestan fyrir Barð; en er hann kom suður um Snæfellsjökul á fjörðinn, sá hann fjöll tvö og dali í hvorutveggja. Þar kenndi hann land það, er honum var til vísað.

Hann hélt þá að hinu syðra fjallinu, og var það Kjalarnes, og hafði Helgi bræðrungur hans numið þar áður.

Örlygur var með Helga hinn fyrsta vetur, en um vorið nam hann land að ráði Helga frá Mógilsá til Ósvíf(ur)slækjar og bjó að Esjubergi. Hann lét þar gera kirkju, sem mælt var.

Örlygur átti margt barna; hans son var Valþjófur, faðir Valbrands, föður Torfa, annar Geirmundur, faðir Halldóru, móður Þorleifs, er Esjubergingar eru frá komnir. Þeir Örlygur frændur trúðu á Kolumba.

Dóttir Örlygs hins gamla var Vélaug, er átti Gunnlaugur ormstunga, sonur Hrómundar í Þverárhlíð; þeirra dóttir var Þuríður dylla, móðir Illuga hins svarta á Gilsbakka.

 

 

Ullarþæfing

Myndir frá námskeiði í ullarþæfingu sem kvenfélagið stóð fyrir.

Kennari var Kolbrún Sveinsdóttir.

Hlaupársdagur

Með hlaupári er átt við almanaksár sem er einum degi lengra en venjulegt ár, og er þá 366 dagar en ekki 365. Í svokölluðum nýja stíl (gregoríanska tímatalinu) er hlaupár þegar talan fjórir gengur upp í ártalinu. Undanskilin reglunni eru aldamótaár, en þau eru ekki hlaupár nema talan 400 gangi upp í ártalinu. Aukadeginum er alltaf bætt við febrúarmánuð og hann hefur þá 29 daga í stað 28, samanber vísuna:

Ap, jún, sept, nóv þrjátíu hver,
einn til hinir kjósa sér.
Febrúar tvenna fjórtán ber
frekar einn þá hlaupár er.

Heitið hlaupár er talið dregið af því að margir merkisdagar í árinu eftir hlaupársdag hlaupa yfir einn vikudag.

Reglurnar um hlaupár eru afar þýðingarmiklar, því án þess fellur almanaksárið illa að árstíðaárinu, það er þeim tíma sem líður milli sólhvarfa. Árstíðaárið telur ekki heila tölu daga heldur 365 daga, 5 stundir, 48 mínútur og 46 sekúndur. Með því að hafa reglu um hlaupár verður meðallengd almanaksárs nokkuð nærri lagi, eða 365 dagar, 5 stundir, 49 mínútur og 12 sekúndur.

Búin með fyrstu...

byrjuð á annarri