Patrekur og Patrekur

Heilagur Patrekur verndardýrlingur Írlands og Patrekur helgi biskup í Suðureyjum (sem Patreksfjörður er skírður eftir) eru ekki sami maðurinn

 

 Heilagur Patrekur

stutt æviágrip

Heilagur Patrekur (um 390-461?) var fæddur á Bretlandi sonur bæjarráðsmanns (decurio) sem einnig var djákni en afi hans var prestur. Írskir sjóræningjar rændu Patreki á unglingsárum hans og var honum haldið í ánauð á Írlandi í 6 ár. Þar "kom Guðs kærleikur og guðsótti í mig í auknum mæli og trú mín styrktist", segir hann "og andi minn varð fyrir slíkum áhrifum að á einum degi gat ég sagt allt að hundrað bænir og þær voru næstum jafnmargar að nóttu til". Þetta var í mótsögn við fyrri lífshætti hans þegar hann "þekkti ekki hinn sanna Guð" og hlýddi ekki prestum sem "létu sér annt um sáluhjálp okkar". Eftir 6 ára dvöl á Írlandi tókst honum að flýja. Eftir miklar hrakningar náði hann á æskuslóðir sínar og var þá gjör-breyttur maður. Patrekur hóf nám til prests og er greinilegt að hann las Biblíuna vel og vandlega. Hann hlaut þó ekki æðri menntun og gætir þess í skrifum hans. Hann telur sjálfur að stíll sinn sé fábrotinn og að sig skorti glæsileika í orðsins list.

Margir æviritara heilags Patreks telja að hann hafi á þessum árum farið til Gallíu og jafnvel til Rómar. En Írland átti hug hans allan. Hann fór þangað öðru sinni í kringum árið 435 til að sinna trúboðsmálum. Selestínus I páfi hafði áður sent til Írlands heilagan Palladíus og gert hann að biskupi þar. Það trúboð stóð einungis yfir í eitt ár og er Patrekur kom til Írlands var hann skipaður þar biskup þrátt fyrir andstöðu á Bretlandi. Honum er öðrum fremur þakkað að Írar tóku kristna trú. Skrif hans er hér birtast á íslensku eru dýrmæt arfleifð kirkjunnar á Bretlandseyjum og gefa góða lýsingu á hugar-heimi þess tíma sem og góða mynd af dýrlingnum sjálfum. Leikur enginn vafi á því að bæði bréfin eru skrifuð af Patreki.

Þótt talið sé að írskir einsetumunkar, papar, hafi sest að hér fyrstir manna er ekki vitað til þess að kirkjur á Íslandi hafi borðið nafn Patreks. En eins og ýmis örnefni bera með sér er ljóst að írskra áhrifa gætti við upphaf byggðar í landinu og kemur nafn dýrlingsins óneitanlega upp í hugann þegar minnst er á Patreksfjörð.

Eitt af táknum heilags Patreks er músasmárinn - "Trifolium dubium". Er sagt að á páskasunnudag árið 433 hafi dýrlingurinn varið trúna frammi fyrir Leoghaire konungi og tekist að snúa bróður konungs og hirðskáldi hans til kristinnar trúar. Þegar kom að því að segja frá heilagri þrenningu tíndi Patrekur upp músasmára og notaði hann til að útskýra kenninguna. Benti hann á að þótt smárinn hefði þrjú blöð var stilkur hans engu að síður einn.

Heilagur Patrekur er verndardýrlingur Írlands og er hann hafður í hávegum þar í landi sem og í öðrum löndum þar sem írskir innflytjendur hafa sett sitt mark á þjóðlífið. Messudagur dýrlingsins er 17. mars.

 Landnámabók (Sturlubók) 

Örlygur hét son Hrapps Bjarnarsonar bunu; hann var að fóstri með hinum (helga) Patreki byskupi í Suðureyjum. (Hann) fýstist að fara til Íslands og bað, að byskup sæi um með honum. Byskup lét hann hafa með sér kirkjuvið og járnklukku og plenárium og mold vígða, er hann skyldi leggja undir hornstafina. Byskup bað hann þar land nema, er hann sæi fjöll tvö af hafi, og byggja undir hinu syðra fjallinu, og skyldi dalur í hvorutveggja fjallinu; hann skyldi þar taka sér bústað og láta þar kirkju gera og eigna hinum helga Kolumba.

Með Örlygi var á skipi maður sá, er Kollur hét, fóstbróðir hans, annar Þórólfur spör, þriðji Þorbjörn tálkni og bróðir hans, Þorbjörn skúma; þeir voru synir Böðvars blöðruskalla.

Þeir Örlygur létu í haf og fengu útivist harða og vissu eigi, hvar þeir fóru; þá hét Örlygur á Patrek byskup til landtöku sér, að hann skyldi af hans nafni gefa örnefni, þar sem hann tæki land. Þeir voru þaðan frá litla hríð úti, áður þeir sáu land, og voru komnir vestur um landið. Þeir tóku þar, sem heitir Örlygshöfn, en fjörðinn inn frá kölluðu þeir Patreksfjörð. Þar voru þeir um vetur, en um vorið bjó Örlygur skip sitt; en hásetar hans námu þar sumir land, sem enn mun sagt verða.

Örlygur sigldi vestan fyrir Barð; en er hann kom suður um Snæfellsjökul á fjörðinn, sá hann fjöll tvö og dali í hvorutveggja. Þar kenndi hann land það, er honum var til vísað.

Hann hélt þá að hinu syðra fjallinu, og var það Kjalarnes, og hafði Helgi bræðrungur hans numið þar áður.

Örlygur var með Helga hinn fyrsta vetur, en um vorið nam hann land að ráði Helga frá Mógilsá til Ósvíf(ur)slækjar og bjó að Esjubergi. Hann lét þar gera kirkju, sem mælt var.

Örlygur átti margt barna; hans son var Valþjófur, faðir Valbrands, föður Torfa, annar Geirmundur, faðir Halldóru, móður Þorleifs, er Esjubergingar eru frá komnir. Þeir Örlygur frændur trúðu á Kolumba.

Dóttir Örlygs hins gamla var Vélaug, er átti Gunnlaugur ormstunga, sonur Hrómundar í Þverárhlíð; þeirra dóttir var Þuríður dylla, móðir Illuga hins svarta á Gilsbakka.